Friday 24 February, 2012

अधोरेखित *
अंडे का फंडा

युरोपियन देशामध्ये जेवण करण्याचा वेळ अवघा १८ मिनिटे आहे. सिनजेन्टामधील वरीष्ठ अधिकारी श्री. गोखले (पुणे) यांनी सांगितलं तेव्हा रोज ४ तास चूल, इंधन, स्वयंपाक व भांडी घासणारी भारतीय ग्रामीण महिला डोळ्यासमोर आली. युरोपमध्ये तयार अन्न अधिक वापरतात. पण बायोगॅस, प्रेशर कुकर यांच्या वापरामुळे जेवण करण्याचा वेळ चार तासावरुन १ तासावर येतो. म्हणजे रोजचे ३ तास प्रमाणे साधारण १००० तास महिलेचे वाचतात. या वेळेचे रुपांतर आर्थिक प्रगतीमध्ये करण्याचे आम्ही ठरविले. इंधन ठेवायची २०० चौ. फूट जागा व रोजचा १ तास कुक्कुटपालनासाठी हा तो फॉर्मुला होता. प्रचंड यशस्वी ठरला. आज १०० कुटुंबे हा व्यवसाय मोठ्या प्रमाणात करतात. काहीजण तर यामध्ये यशस्वी व्यवसाय करणारे आहेत. ‘कुक्कुटपालन‘ हा पूरक उद्योग न राहता त्यांनी तो ‘मुख्य व्यवसाय‘ म्हणून स्विकारला आहे. आजचा लेख हा या फंड्याबद्दल आहे.
एकूणच शेतीची अर्थव्यवस्था ही फायदा-तोटा यामधील कसरत आहे. खरं तर तो जुगार आहे निसर्गाशी खेळलेला. कोंबडी माणसाने पाळली कारण पहिल्या दिवसापासून ‘पिल्लू‘ स्वतःच आपल्या चोचीने खाते. त्याला भरवावं लागत नाही. परसबागेतील ‘लक्ष्मी‘ असं तिचं अर्थशास्त्रीय नामकरणं. पुरेसे प्रशिक्षण नसताना ‘कुक्कुटपालन‘ म्हणजे १०० टक्के तोटा. लसीकरण, खाद्य व्यवस्थापन, विक्री व्यवस्था व या सर्वांसाठी लागणारे बँकेचे अर्थसहाय्य हे चार स्तंभ महत्वाचे ठरतात. सिधुदुर्ग जिल्हा बँकेचे श्री. ढोलम सर चेअरमन असताना यासाठी १५००० रु.चे कर्ज देण्याचा निर्णय घेतला. तीन दिवसाचे प्रशिक्षण, लेखी परीक्षा, प्रात्यक्षिक यातून लाभार्थी निवडले गेले. सकाळी १० ते ५ असे तीन दिवसांचे प्रशिक्षण होते. डॉ. बापू भोगटे, श्री. मधुसूदन कांदे, श्री. मनोहर (पप्पू) ठिकार यांची प्रशिक्षण टीम तयार झाली. कुक्कुटपालनाचा पॅटर्न तयार झाला. व्यवस्थापन शास्त्रामध्ये च्ग्र्घ् (च्द्यठ्ठदड्डठ्ठद्धड्ड ग्र्द्रड्ढद्धठ्ठद्यत्दृद) तयार होणे महत्वाचे असते. आज आमचा कुक्कुटपालनाचा च्ग्र्घ् तयार आहे. ६०० रुपये फी देवून लोक प्रशिक्षणासाठी येतात. पूर्ण मोफत काही द्यायचं नाही हा आपला प्रथमपासूनच निर्णय होता. यशाचे गमकही तेच आहे.
परसबागेतील सुधारित (गिरीराज, वनराज, ग्रामप्रिया) जातीचे पक्षी आहेत. २०० पक्ष्यांचा एक फार्म, छोटे स्वरुप. ४०० पक्ष्यांचा एक फार्म जरा मोठे स्वरुप व १००० पक्ष्यांचा फार्म मोठे स्वरुप असे तीन प्रकार किवा टप्पे आपण केले. १०,००० रु., २०,००० रु. व १ लाख रुपये भांडवली खर्चाचे हे ३ प्रकल्प यशस्वी ठरत आहेत. आपला एकूणच कार्यक्रम टार्गेटसाठी नाही. तो गरजेवर आधारीत आहे. लोकवर्गणी, श्रमदान व मनापासून काम करण्याची इच्छा असणं महत्वाचं.
श्री. विनायक माने हा हुमरस गावचा युवक आज स्वतःचे चिकन सेंटर चालवितो. श्री. मधुसूदन कांदे हा शेतकरी ५०-६० शेतक-यांना पिल्ले-खाद्य पुरवितो. तयार पक्षी विकत देतो. संदिप जांभेकर व अन्य मित्र खारेपाटणला व्यावसायीक कुक्कुटपालन यशस्वी पद्धतीने करतात. अनेक नावे सांगता येतील. या सर्वांचे बँकेमधील आजचे क्रेडीट ५० हजार रु.चे आहे. पर्यटन जिल्हामध्ये अजून संघटीत स्वरुपाचे ‘कुक्कुटपालन‘ उभं राहीलं पाहिजे. नाहीतर सांगली, मिरजवाले गोवा मार्केट करतातच, आपले मार्केट ताब्यात घेतील. परप्रांतीय/परगाव हा संघर्षाचा हेतू नाही. आपणाला काय करता येईल त्याचा विचार करण्याची ही पुन्हा न मिळणारी संधी आहे.
कुपोषणासाठी कुक्कुटपालनाचा प्रयोग यशस्वी केला. आज गरज आहे अनुकरणाची. कस्तुरी मृगाचं सांगतात की, सुवास कोठून येतो ते न समजल्यामुळे तो शोधासाठी सैरावैरा पळतो. थकून-भागून बसल्यावर शोध लावतो उगमाचा! आपली अवस्था तशीच आहे. समृद्ध निसर्गातील गरीब माणूस व रेशन दुकानातील रांगा व दारिद्र्य रेषेचे कार्ड मिळवण्यासाठी तमाम भरणा-या ग्रामसभा या सर्वांतून बाहेर पडण्याची गरज आहे. महात्मा गांधी म्हणायचे ‘करके देखो.‘ आम्हालाही तेच वाटते ‘चर्चा नको, करुन पहा.‘ कारण आम्ही याची पायवाट केली आहे, गरज आहे हमरस्त्यामधील रुपांतराची!
डॉ. प्रसाद देवधर, भगिरथ ग्रामविकास प्रतिष्ठान, झाराप, ता. कुडाळ. ९४२२५९६५००

संपादकीय *
राणे संपलेले नाहीत!
नगरपालिका निवडणुकांप्रमाणे सिधुदुर्ग जिल्हा परिषदेतही नारायण राणे यांच्या काँग्रेस पक्षाला हार पत्करावी लागेल असा सर्वच विरोधकांचा हेरा सपशेल चुकला. राणे काँग्रेसने सिधुदुर्ग जिल्हा परिषदेवर पुन्हा एकदा बहुमत प्रस्थापित केला. जिल्हा परिषदेच्या तब्बल ३३ जागा काँग्रेसने जिकल्या. विरोधकांना फक्त १७ जागांवर समाधान मानावे लागले.
पंचायत समित्यांमध्ये पूर्वी देवगड वगळता काँग्रेसचीच सत्ता होती. पण आता मात्र वेंगुर्ले, सावंतवाडी, कुडाळ, दोडामार्ग या चारही पंचायत समित्या राष्ट्रवादी काँग्रेसकडे राहिल्या आहेत. आतापर्यंत देवगड पंचायत समितीवर भाजपची सत्ता होती. तिथे काँग्रेसने ९ जागा जिकत बहुमत प्रस्थापित केले आहे. काँग्रेसच्या या यशात नारायण राणे यांच्या करिष्म्याचा भाग किती? आणि राणे यांच्यावरती सर्वच विरोधी पक्षांनी केलेल्या टीकेचा परिणाम किती? हा ही विचार करण्याजोगा मुद्दा आहे. काँग्रेसला मिळालेले यश हे ब-याच अंशी उमेदवाराच्या व्यक्तीगत लोकप्रियतेवर म्हणा किवा साम, दाम, दंड, भेद या नितीचा अवलंब म्हणा या मार्गाने मिळालेले आहे. तसेच यावेळी महिलांसाठी ५० टक्के आरक्षण असल्याने त्याचाही बराचसा भाग काँग्रेसच्या विजयाशी निगडीत आहे.
काँग्रेसचे जिल्हाध्यक्ष सतीश सावंत चांगल्या मताधिक्यांनी निवडून आले तर राष्ट्रवादीचे जिल्हाध्यक्ष बाळा भिसे सपशेल आपटले. यावरुन दोन्ही काँग्रेसच्या तुलनेत जिल्हा परिषदेसाठी मतदारांनी काँग्रेसलाच पसंती दिल्याचे दिसून आले. परंतू तरीही राष्ट्रवादी काँग्रेस जिल्ह्यात आहेच कोठे? जिल्ह्याचा विकास मीच करणार वगैरे वक्तव्य करणा-या नारायण राणे यांना मतदारांनी नुसत्या विकासाच्या गप्पा व भाषणे नको. प्रत्यक्ष काम दिसू द्यात असा इशाराही या निकालात देऊन ठेवला आहे.
या निवडणुकीत काँग्रेस विरोधात राष्ट्रवादी, सेना, भाजप अशी महायुती होईल असा अनेकांचा अंदाज होता आणि तसे झाले असते तर या निवडणुक निकालात बराच फरक पडला असता अशी मतदानाची आकडेवारी दर्शविते. परंतू सिधुदुर्गात सावंतवाडी वगळता इतर कोठेही अशी महायुती अस्तित्वात आली नाही. त्यामुळे सावंतवाडी पंचायत समितीवर आमदार केसरकर महायुतीद्वारे राष्ट्रवादीची सत्ता प्रस्थापित करु शकले. अन्यथा इथे काँग्रेसच्या निसटता पराभव झाला आहे. दोडामार्ग पंचायत समिती काँग्रेसला गमवावी लागली. यामागे विरोधी पक्षांनी पैसे वाटल्याचा आरोप काँग्रेस तालुकाध्यक्षांनी केला आहे. हा एक या निवडणुकीतील सर्वात मोठा विनोद आहे.
जिल्हा परिषद हा एक राज्यकर्त्यांनी आपल्या आणि राजकीय पक्षाच्या लोकांना सत्तास्थाने मिळवून देण्यासाठी केलेली राजकीय रचना आहे. त्यामुळे राजकीय कार्यकर्तेही ‘एंगेज‘ राहतात. स्वतःची स्थावर जंगम मालमत्ता उभारतात. हे राज्यात सर्वच जिल्ह्यात चालू असतेच. त्याला सिधुदुर्ग जिल्हाही अपवाद नाही. सिधुदुर्ग जिल्हा परिषदेतील भ्रष्ट कारभाराची अनेक प्रकरणे उघडकीला येऊनही पुन्हा काँग्रेसलाच लोकांनी पसंती दिली यामागे ५० टक्के महिला आरक्षणाचा ही भाग असावा. पुरुष सदस्यांइतक्या निर्लज्जपणे महिला सदस्य भ्रष्ट कारभार करणार नाहीत अशीही लोकांना खात्री वाटली असावी. अर्थात या महिलांवरती सत्ता कोणाची? हाही भाग येतोच. ५० टक्के निवडून आलेल्या महिलांनी एकत्र बसून, ठरवून, प्रशिक्षित होऊन चांगला भ्रष्टाचारमुक्त कारभार करण्याचे ठरविले तर पुरुष सदस्यांना पळताभुई थोडी ठरेल. अर्थात हे कोणालाही स्वप्नरंजन वाटेल. परंतू वास्तवात येऊ शकणारे उदाहरण आहे. कुडाळ तालुक्यातील बिबवणे ग्रामपंचायत स्वच्छ आणि गतिशील कारभारासाठी ओळखली जाते.
विकासाचा मुद्दा राणे प्रत्येक सभेत मांडत असत. पण नेमका विकास कोणाकोणाचा झाला? प्रत्यक्षात सर्वसामान्य मनुष्य आहे तिथेच आहे. जिल्हा टँकरमुक्त करण्याची घोषणा फक्त झाली. प्रत्यक्षात अनेक नळयोजना बंद आहेत. ब-याचशा कूपनलिकाही बंद आहेत. जलस्वराज्य प्रकल्प, लघुपाटबंधारे यांचा तर बोजवाराच उडालेला आहे. जिल्हा परिषदेमार्फत ग्रामीण भागात पुरविण्यात येणा-या सोई-सुविधा लोक कल्याणकारी योजना याविषयी न बोललेलेच बरे. आरोग्य यंत्रणेची पूर्णतः दूर्दशा झालेली आहे.
जिल्हा नियोजन मंडळाला राज्यातील इतर जिल्ह्यांप्रमाणेच दुप्पट निधी वाढवून मिळाला. परंतू त्यातील बराचसा निधी अखर्चित राहीला आहे. तो जर नियोजनपूर्वक खर्ची पडला (अधिकारी व लोकप्रतिनिधींच्या खिशात नव्हे) तर जिल्ह्याच्या विकासाला गतिमानता येऊ शकेल.

विशेष *
सुरक्षित रंगांची होळी
जानेवारीत थंडी पडू लागली की सिधुदुर्गात जत्रांची लगबग सुरु होते. कुणकेश्वर, आंगणेवाडी, कलेश्वर चाकरमान्यांनी कोकण रेल्वे फुल होते. जत्रांसोबतच सिधुदुर्गाला रंग चढतो तो होळीचा, धुळवडीचा. यावर्षी मार्चचा दुसरा आठवडा हा होलीकोत्सवाचा. नेहमीच उत्सवप्रिय असणा-या सिधुदुर्गवासियांच्या उत्साहाला यावर्षीही उधाण आले आहे. दरवर्षीप्रमाणे यावर्षीही थोरामोठ्यांसोबत लहान मुलेही पंचमीच्या या रंगोत्सवात आकंठ बुडतील. अशा या आनंद मेळाव्याच्या उत्सवास कोणतेही गालबोट लागू नये असे सा-यांनाच वाटते. पण केवळ असं वाटून चालणार नाही. त्यासाठी ठोस पावले उचलायला हवीत. रंगपंचमीच्या उत्सवात रंगांची मोठ्या प्रमाणावर उधळण होते. ही धुळवड रंगपंचमीच्या खेळात प्रत्येकालाच नखशिखांत भिजवते. मग त्यापासून त्वचा, डोळे यासारखे नाजूक भागही वाचत नाहीत. या उत्सवाला रंगीबेरंगी करण्यासाठी आधार घेतला जातो तो रंगांचा. हे रंग चिखलापासून ते केमिकल्स पर्यंत विविध प्रकारचे असतात. प्रसंगी डांबर, ऑईलपेंट यांचाही वापर केला जातो. रंगपंचमी खेळण्याच्या व समोरच्याला रंगांमध्ये आकंठ बुडवण्याच्या नादात किवा कधीकधी जुना राग शत्रूत्व धरुन स्वैरपणे कितीतरी हानीकारक विषारी पदार्थ एकमेकांना फासले जातात.
रंगपंचमीच्या या स्वरुपाचे कितीतरी तात्काळ व दूरगामी दुष्परिणाम दिसून येतात. आज बाजारात प्रामुख्याने तीन प्रकारचे रंग रंगपंचमीसाठी उपलब्ध असतात. पेस्ट, पावडर व पाण्याचे रंग. हे तीनही रंग केमीकल्सपासून बनविलेले असून आरोग्यास अपायकारक असतात. हिरव्या रंगातील कॉपर सल्फेट हे डोळ्यांची अॅलर्जी, सूज व तात्पुरते अंधत्व देवू शकते. लाल रंगातील मक्र्युरी सल्फाईट त्वचारोग निर्माण करु शकतो. निळा रंग त्वचारोग तर काळ्या रंगातील लेड ऑक्साईड हे मुत्रपिडांचा विकार निर्माण करु शकते. रंगपंचमीला या रंगांचा सर्वाधिक वापर प्रामुख्याने लहान मुले करत असतात. मुळातच नाजुक असलेल्या त्यांच्या शरीराला अपाय होवू शकतो. गुलालासारख्या रंगांमुळे दमा, त्वचा रोग, नेत्र रोग होऊ शकतात. असे हे धोकादायक रंग आपण होळी रंगपंचमीच्या उत्सवाला द्विगुणीत करण्याच्या उत्साहात वापरत असतो. हा उत्साह, आनंद ख-या अर्थाने टिकवून ठेवायचा असेल तर वरील सा-या बाबी टाळणे आवश्यक आहे.
संस्कृती आणि उत्सवाचे समर्थन करणा-या माझ्या एका मित्राने मग रंगपंचमी खेळायचीच नाही काय? असा प्रश्न विचारला. आपण सर्वांच्याही मनात हाच प्रश्न आला असेल. त्याचेच उत्तर देण्यासाठी हा लेखप्रपंच.
होळी, रंगपंचमी हे उत्सव आपल्या देशात प्राचीन काळापासून साजरे केले जात आहेत. अगदी भगवान श्रीकृष्णाच्या काळापासून रंगोत्सव खेळले जातात, हे आपणास माहीत आहे. चित्रपटात श्रीकृष्ण पिचकारी उडवताना आणि गोपिका रंगीबेरंगी होतांना आपण नेहमीच पाहतो. मग त्या काळात हे रंग आले कोठून? तर हे रंग नैसर्गिक उपलब्ध फुले, फळे, पाने यापासून बनविले जायचे. पारिजात, पळस यासारख्या फुलांपासून रंग तयार केले जायचे. परंतु आजच्या स्पर्धात्मक युगात आणि या नैसर्गिक साधनसंपत्तीच्या अनुपलब्धीमुळे आपण विषारी धोकादायक अशा रासायनिक रंगांकडे वळलो. पण आपले जीवन सुखकर व निरोगी करण्यासाठी नैसर्गिक रंगांचाच वापर अशा उत्सवामध्ये केला पाहिजे. यापैकी काही रंग कसे तयार करावेत हे थोडक्यात पाहूया.
मेहंदी पावडर ही समान मात्रेमध्ये गव्हाच्या पिठात मिसळल्यास सुंदर असा हिरवा रंग तयार होतो. दोन चमचे हळदीमध्ये चार चमचे बेसन घालून मिसळल्यास पिवळा रंग तयार होतो. विविध रंगांच्या सुक्या पाकळ्यांची पुड बेसन किवा सुक्या पिठात मिसळून त्या त्या रंगाचे रंग करता येतात. ओले रंग तयार करण्यासाठी जास्वंदीच्या सुक्या फुलांना रात्रभर पाण्यात भिजत ठेवल्यास लाल रंग मिळतो, पळसाच्या फुलांना रात्रभर भिजत ठेवल्यास केशरी रंग मिळतो. बीट रात्रभर पाण्यात घालून मॅजेन्डा रंग तर कांद्याबरोबर उकळल्यास गुलाबी रंग मिळतो. मेहंदी पाण्यामध्ये घालून लालसर रंग मिळतो. लोखंडाच्या भांड्यात आवळापूड रात्रभर भिजत ठेवल्यास काळा रंग मिळतो. असे रंग आपण घरच्या घरी बनवा. बाळगोपाळांसोबत सुरक्षित होळी खेळून रंगपंचमीचा आनंद लुटा. होलीकोत्सवाच्या शुभेच्छा!

असनियेचा शिमगोत्सव
होळी पौर्णिमेच्या आठव्या दिवशी असनियेच्या शिमगोत्सवाला सुरुवात होते. त्या दिवशी संध्याकाळी प्रत्येक घरी राधेचे नृत्य होते. त्यामध्ये कृष्ण, गोपी आणि दशावतारातील सोंगे असतात. रात्री आगीचे रोंबाट असते. त्याची पहाटे ४ ला सांगता होते. ४ ते ६ दशावतारी नाटक होते. दुस-या दिवशी सकाळी ९ च्या सुमाराला होळीच्या मांडावर गावकरी जमतात. तिथे हळदवणी म्हणजेच हळदीचे पाणी सर्वांना तीर्थ म्हणून दिले जाते. यानंतर दोन लहान मुलांना सजवून गावात सोडले जाते. ही मुले घरोघरी जाऊन खेळ्यातील आरती म्हणतात.
दुपारनंतर काही तासांसाठी असनिये गावातील दारुबंदी उठते. गावात दुपारी रोंबाट असते. होळीचा नारळ दोन गटांत स्पर्धा होऊन फोडला जातो. नारळ फोडल्यानंतर गावात चोर सोडले जातात. हे चोर घरात कोंबड्या, नारळ अशा वस्तू नेतात.
इकाच्या वाटीचे तीर्थ
होळी नंतरच्या ९ व्या दिवशी या महत्वाच्या विधीसाठी ग्रामस्थ, चाकरमानी गर्दी करतात. विशिष्ट प्रकारच्या धातूच्या या वाटीला वर्षभर कोणी हात लावत नाहीत. त्याची पूजा होते. गोसाव्याच्या रुपातील व्यक्ती इकाच्या वाटीतील तीर्थाचे घरोघरी वाटप करते. या वैशिष्ट्यपूर्ण अशा शिमगोत्सवाला ग्रामस्थांबरोबरच चाकरमानी, पर्यटकही सहभागी असतात. यावर्षी दि. १४ व १५ मार्चला हा उत्सव होत आहे.
सहभागी होण्यासाठी संफ- बापू सावंत, ९४०४४४४१५५.
साळच्या शिमगोत्सवातील गडे
दोडामार्ग-साळच्या शिमगोत्सवात होळीच्या दुस-या दिवसापासून ते चौथ्या दिवसापर्यंत हा उत्सव चालतो. गावातील राऊत आणि परब घराणी मानकरी असून संध्याकाळनंतर कार्यक्रमांना रंग चढतो. प्रत्येक घरी रोषणाई असते. गडे म्हणजे दिवट्या घेऊन देवचार अंगात आलेल्या व्यक्ती डोंगरामध्ये जातात. रात्रीच्या वेळी होणारा हा कार्यक्रम पहायला ग्रामस्थ गर्दी करतात.
कुणकेरीचा हुडोत्सव
होळीच्या सातव्या दिवशी सावंतवाडी तालुक्यातील कुणकेरी गावचा हुडोत्सव हे खास आकर्षण असते. अंदाजे १०० फूट उंचीच्या हुड्यावर देवाचा अवसार आलेल्या व्यक्ती चढतात. त्यांच्यावर दगड मारण्याची प्रथा आहे. भाविकांच्या श्रद्धेमुळे आजवर एकही अनुचित प्रकार घडलेला नाही. यंदा नवीन हुडा बसविण्यात आला आहे. आदल्या रात्री होणारे आगीचे रोंबाट पहाण्यासारखे असते.
नेरुरच्या शिमगोत्सवातील आकर्षण
सायचे टेंब-सुतारवाडी येथील हलते देखावे (ट्रीक सीन्स)
नेरुर येथील प्रख्यात कवी, साहित्यिक के. व्ही. नेरुरकर यांच्या नेरुर या गावातील सायचे टेंब सुतारवाडी येथील शिमगोत्सव प्रसिद्ध आहे. होळीच्या तिस-या दिवशी (यंदा ९ मार्च २०१२) रात्रीच्या वेळी पौराणिक कथांवरती लोकांच्या मनोरंजनासाठी सादर होणारे हलते देखावे हे खास आकर्षण असते. सिधुदुर्ग, रत्नागिरी, गोवा, मुंबई, पुणे येथील लोक खास ही ‘शिमग्यातली सोंगा‘ आणि आजच्या भाषेत सांगायचे झाले तर ‘ट्रीक सीन्स‘ पहायला गर्दी करतात.
आख्यायिका- कुडाळ-माड्याचीवाडी येथील गावडोबाच्या मंदिराकडून गावडे समाजाचे रोंबाट तळी घेऊन नेरुरच्या कलेश्वराला भेटायला येते. याला गोडा रोंबाट (म्हणजे दारु, मांसाहार नसतो.) असे म्हणतात. भेटीनंतर परतताना प्रत्येक वाडीत या रोंबटाला गा-हाणी घातली जातात. नवस बोलले जातात. मेस्त्रीवाडी येथे रोंबटात रात्री १० ते २ वाजेपर्यंत मांडावर खेळ चालतात.
होळीच्या नंतर अवघ्या तीन दिवसांत सुतारवाडीतील ७० ते ७५ उत्साही कार्यकर्ते अहोरात्र झटून या सोंगांची तयारी करतात. टाकावू वस्तू म्हणजे कागद, माणग्याची भेते, फेव्हीकॉल, सुतळ, माडांच्या झावळ्या, पीडे, पोफळ, कापूस, रंग आणि या मंडळींच्या डोक्यातल्या सुपीक कल्पनांनी देखावे तयार होतात. सुरुवातीला राधा आणि शिमग्याचे खेळ या मर्यादेत असलेला हा मांड श्री. विकास मेस्त्री आणि त्यांच्या सहका-यांच्या हलत्या देखाव्यांच्या संकल्पनेमुळे लोकप्रिय झाला आहे. आता या वाडीतील ५ मंडळे देखावे तयार करतात. त्यांच्यात स्पर्धाही असते. १) आना मेस्त्री आणि सहकारी, २) विलास मेस्त्री आणि सहकारी, ३) बाब मेस्त्री आणि सहकारी, ४) दिनू मेस्त्री आणि सहकारी, ५) सुधाकर नेरुरकर आणि सहकारी मिळून देखावे सादर करतात. ही मंडळी वैयक्तीक पदरमोड करुन स्वतःच्या खर्चाने हे देखावे लोकांसमोर सादर करतात.
सध्या तरी फक्त खेळ पहाण्यासाठी रात्री १० वाजता लोक येतात. नियोजन केले तर त्यादिवशी सकाळपासून पर्यटकांना याठिकाणी आमंत्रित करता येईल. त्यांच्या निवास, न्याहारी आणि जेवणाची माफक दरात सोय केल्यास पर्यटक आनंदाने या कार्यक्रमात सहभागी होतील. दिवसेंदिवस वाढत जाणा-या गर्दीच्या संख्येमुळे इथे लोकांना बसण्याच्या व्यवस्थेची सोय होणे गरजेचे आहे. त्यासाठी लोकांकडून वर्गणी अगर शुल्क आकारता येईल. आपल्या गावासाठी आपणच पुढाकार घेतला, प्रयत्न केले तर नक्कीच या गोष्टी शक्य आहेत. प्रत्येक वर्षी यशाच्या आणि गर्दीच्या वाढत्या आलेखाने शासनालाही त्याची दखल घेणे भाग पडेल.
नेरुरच्या शिमगोत्सवात सहभागी होण्यासाठी संफ- विकास मेस्त्री- ९४२३८२०६३८, प्रविण मेस्त्री- ९४२२११९९३५.

सिधुदुर्ग ः पर्यटन जिल्हा लोकांचा पुढाकार
आम्ही आता ‘शापलोपु‘ पुरवणीच्या ७व्या आवृत्तीवर पोहोचलो आहोत आणि आम्हाला अजून बरेच अंतर कापायचे आहे याची जाणीव आहे. आमच्या प्रिय सिधुदुर्गवासीयांपैकी अजून अनेक जणांचे लक्ष वेधण्यात आम्हाला यश मिळो. सुरुवातीच्या उत्साहाच्या लाटेचे आता माझ्या संवेदनशीलतेवर हलके तरंग मात्र राहिलेत. ‘पुढे काय?‘ हा प्रश्न आ वासून माझ्या पुढे उभा राहिल्याने या लेखाला बरेच दिवसांचा उशीर झालाय. आमच्या टीमच्या शशांक कडून मला डझन वेळा तरी प्रोत्साहीत करण्यासाठी विचारणा होत होत्या आणि मला एक खास एसएमएस मिळाला की, ‘यशस्वी माणसे नेहमी तिथून मैलो पुढे चालत राहतात, जिथून अयशस्वी माणसे परतात.‘
आमच्या चमूतील एकाकडून मिळालेल्या या एसएमएसने मला माझा विषय मिळवून दिला. मी विचार केला की यापेक्षा अजून काय चांगलं असेल की, जगभरातून हे असे पुढचे अंतर कापून गेलेल्या माणसांच्या वास्तवकथा मी तुम्हाला सांगाव्यात. मी तुम्हा सर्व वाचकांबरोबर या अशा ‘केस स्टडी‘ उदाहरणांची पुनर्भेट घेऊ इच्छितो. घ्त्र*ृच्र्ऋृ म्हणजे पॅसिफिक आशिया ट्रॅव्हल असोसिएशनकडे अशा वैयक्तिक, सांघिक आणि व्यापारी प्रयत्नांची नोंद आहे. ज्यांनी पर्यावरण, स्थानिक संस्कृती आणि समाजासाठी दखलपात्र यांनी नाविन्यपूर्ण काम केलेले आहे. पहिले उदाहरण नेपाळ मधील आहे.
तीन बहिणी साहस गिर्यारोहण आणि नेपाळ महिला सबलीकरण स्त्री ट्रेकिग गाईड प्रशिक्षण
१९९३ साली लकी, डिकी आणि निकी या तीन छोट्या बहिणी नेपाळमधील पोखरा येथे एक खाणावळ आणि लॉज चालवित होत्या. तिथे त्यांना जगभरातून आलेल्या स्त्रिया भेटत. त्यातच पुरुष गिर्यारोहक, गाईडकडून वाईट वर्तनांच्या अनुभवांमुळे जेरीस आलेल्या व घाबरलेल्या एकट्या - दुकट्या पर्यटक स्त्रिया देखील होत्या. त्यातूनच स्त्रियांच्या स्त्रियांसाठी असलेल्या गिर्यारोहण व्यवसायाची कल्पना त्यांच्या मनात रुजली. आपली सारी हिमत गोळा करुन १९९४ साली त्यांनी स्त्रियांसाठी असलेल्या त्यांच्या स्त्री गिर्यारोहण गाईड आणि हमाल सेवेची सुरुवात केली. त्यासाठी तीन महत्त्वाच्या बाबी त्यांना स्फुर्तीदायक झाल्या.
१)एकट्या स्त्री गिर्यारोहका -कडून नेहमी होत असणारी विचारणा.
२) सर्वात मोठ्या बहिणीला गिर्यारोहण प्रशिक्षण आधी पासून जमत होते.
३) पश्चिम नेपाळमधील स्त्रियांची खडतर परिस्थिती.
त्या पुरुषी वर्चस्वाखाली दबलेल्या व्यवसाय क्षेत्रात शिरु इच्छित होत्या. जिथे स्त्रियांना विरोध होता आणि प्रशिक्षणाच्या संधी मर्यादित होत्या.
या आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी सरकार दरबारी तांत्रिक शिक्षण आणि व्यावसायीक प्रशिक्षण संस्थेच्या मागणीचा त्या सातत्याने पाठपुरावा करत राहिल्या. परिणामी तो कोर्स ग्रामीण पर्वतीय भागातील महिलांना समजता येईल असा सोपेपणाच्या पातळीवर आणला गेला. ज्यातून त्या महिलांना ‘शिका आणि कमवा‘ अशी संधी उपलब्ध झाली व आत्मविश्वास दुणावला. १० जणींचे पहिले प्रशिक्षण १९९६ साली पार पडले. या बहिणींची स्वतःची ‘तीन बहिणी साहस गिर्यारोहण कंपनी‘ १९९८ साली नोंदणीकृत झाली. प्रशिक्षण कार्यक्रम पुढे चालूच ठेवण्यासाठी त्यांनी अधिकृतरित्या ‘नेपाळ महिला सबलीकरण‘ या संस्थेची स्थापना केली. १९९९ ते २००० या कालावधीत संस्थेने पायाभूत महिला गिर्यारोहक गाईड प्रशिक्षणाचे १८ कार्यक्रम पार पाडले. ज्यात ६०० जणींनी मिळून भाग घेतला. देशातल्या सर्व भागांतून आणि थरांतून स्त्रिया यात सहभागी झाल्या होत्या. त्यात खालच्या जातीतील स्त्रियादेखील होत्या. काही सामाजिक चालींच्या बळी आणि खडतर जीवनाचा सामना करत असलेल्या होत्या.
गिर्यारोहण प्रशिक्षणात जीवनात उपयोगी पडणा-या व्यावहारीक कौशल्यांचा आणि उदार जागतिक दृष्टीकोनाचा मेळ घालण्यात आला. प्राथमिक कुशलतांमध्ये सुधारण केल्या आणि स्वतंत्र विचारांना चालना देण्यात आली. व्यवसायामध्ये महिला गिर्यारोहक सेवेची प्रचंड मागणी आहे. पण तंत्रकुशल महिलांचा तुटवडा आहे. या तीन बहिणींच्या गिर्यारोहण कंपनीने आणि संस्थेने ही मधली दरी मिटवण्याचा आणि पुरुषी वर्चस्वाला झुगारायचा यशस्वी प्रयत्न केला आहे.
अंमलबजावणीची प्रक्रिया -
सहा महिन्यांची गिर्यारोहण प्रशिक्षणांची अप्रेन्टिसशीप वर्षातून दोनदा, पोखरा येथे हिमालयाच्या पायथ्याशी घेतली जाते. प्रशिक्षणाच्या सुरुवातीला ४ आठवड्यांचा तांत्रिक परिभाषा आणि संवादात्मक इंग्रजी शिकवणारा तसेच गिर्यारोहक वाटाड्या बनण्यासाठी अत्यावश्यक असलेल्या इतर तांत्रिक माहिती आणि कौशल्ये शिकवणारा भाग असतो. प्रशिक्षणात याशिवाय आरोग्य, पर्यावरण सुरक्षितता, पाण्याचे शुद्धिकरण, पिकांची फेरपद्धत, कच-याचे व्यवस्थापन आणि पर्यायी इंधनाविषयी योग्य त्या माहितीचाही अंतर्भाव असतो.
या सहभागी महिला जेव्हा साहसी व्यावसायीक बनतात तेव्हा आपले हे सर्व चांगल्या पर्यावरणासाठी जरुरी कृतींचे ज्ञान, आपल्या ग्राहकांना आणि वाटेतल्या सर्व गावांमध्येही वाटतात. जसे की त्या आयोडीनने पाण्याच्या निर्जुंतकिकरणाची पद्धत शिकवतात ज्यामुळे मिनरल वॉटरच्या बाटल्यांची गरज उरत नाही आणि त्यांचा वाटभर होणारा कचरा, त्रास टळतो. त्या अशा प्रोजेक्टसाठी लागणारे पैसे उभारण्यासाठी अशा पाण्याच्या बाटल्या धरणारे बाटली होल्डर सुद्धा विणून देतात. त्यांच्या वाटेतील चहाच्या टप-यांमध्ये त्या सुरक्षित स्वयंपाक करायच्या पद्धती शिकवतात. कच-याचे व्यवस्थापन शिकवतात. ज्यामुळे स्थानिक अर्थकारण उंचावते आणि शाश्वतीचा गिर्यारोहण व्यवसाय उभा राहतो. प्राथमिक प्रशिक्षणात नेपाळी संस्कृती आणि इतिहासाची माहिती शिकवली जाते जी प्रशिक्षणार्थ्यांना तोपर्यंत ठाऊकच नसते.
एका महिन्यातच ज्या महिलांना स्वतःचे पैसे बनवायचा कोणताच मार्ग उपलब्ध नसतो. त्या स्वयंपूर्णतेच्या मार्गावर चालू लागतात. या प्रशिक्षणाच्या अखेरीस प्रशिक्षणार्थी ‘तीन बहिणी गिर्यारोहक साहसी‘ मध्ये अप्रेन्टीस म्हणून पगारावर रुजू होतात, जो पुरुषांना मिळतो इतकाच असतो आणि कामाचा प्रत्यक्षानुभव घेतात.
१९९९ सालापासून बाजारातील मागणी पुरवठ्यातील दरी मिटवायचा तीन बहिणी प्रयत्न करताहेत आणि त्यांनी यशस्वीपणे महिला सबलीकरण साधावे असे. त्यांची कथा ही अनेक देशी-विदेशी प्रकाशनांचा, डॉक्युमेन्टरींचा आणि माध्यमांचा प्रसिद्ध विषय झाला आहे. या प्रशिक्षण कार्यक्रमांमुळेच अधिकाधिक स्त्रिया आता गिर्यारोहण क्षेत्रात येऊ लागल्यात. या कामाला जागतिक मान्यता आणि पारितोषिके वेगवेगळ्या संस्थामार्फत प्राप्त झालीत. नॅशनल जिओग्राफीक ट्रॅव्हल प्लस, लेसर वगैरे वगैरे.
या उदाहरणावरुन आम्हाला हे कळून येते की, मळलेल्या वाटेवरुन जाण्यापेक्षा आम्ही आमच्या सभोवतालच्या खासियतींबाबत जागरुकता, निरिक्षण आणि जाण ठेवली पाहिजे. त्यांची दखल घेण्याचे मार्ग शोधले पाहिजेत आणि सिधुदुर्गात येणा-या पर्यटकांबरोबर आवडीने त्यांचे अनुभव वाटून घेतले पाहिजेत. सर्वात महत्वाचे म्हणजे स्थानिक महिलांना सामील करुन घेण्याचा हा तीन बहिणींनी शोधून काढलेला मार्ग आम्हाला सांगतोय की, समाजाच्या मोठ्या भागाचा समावेश करुन घेणारा मार्ग आम्ही देखील शोधू शकतो. ज्याचे अंतिम ध्येय जीवनाचा सर्वांगाने विकास हाच असेल.
म्हणनूच आम्ही नेहमीच लक्षात ठेवले पाहिजे, जे पहिल्या आवृत्तीपासून आम्ही सांगतो की, सिधुदुर्ग म्हणजे निव्वळ मालवण, आंबोळी, कोंबडी - वडे, हापूस, गंजिफा वा सावंतवाडीची लाकडी खेळणी नव्हे.
आरोग्य संपन्न, जास्त चांगल्या आणि रंगतदार सिधुदुर्गाच्या ख-या गरजांप्रती आम्ही संवेदनशील राहिले पाहिजे. नेहमीच पारंपारिक मार्ग जसे हॉटेल, रिसॉर्ट वा निवास न्याहारी, बोटींग, साईट सिईंग आणि गोव्यातल्याप्रमाणे बनाना बोटी आणि जेट स्की ने भरलेल्या किना-यांपेक्षा आम्ही देखील वेगळे आणि आमच्या जीवनाची अंगे, संस्कृती, निसर्ग आणि खाणंपिणं त्यांच्या ख-या मूळ स्वरुपात मांडू शकतो. हे खरोखर आमच्याच हातामध्ये आहे की आम्ही ते ‘जास्तीचे पुढचे अंतर‘ चालणार की नाही.
पर्यटकांसाठी नंदनवन
आम्हाला हॉटेलमध्ये रुम्स नको आहेत. आम्हाला कोकणात घरामध्ये राहयचय. पूर्वी आमचं इथं घर होतं. नोकरी-धंद्यासाठी पूर्वजांनी तीन पिढ्यांपूर्वी गाव सोडलं ते कायमचच.पण आठवणीतल्या, आजोबांनी सांगितलेल्या ‘गावाकडच्या गोष्टी‘ प्रत्यक्ष अनुभवायच्या आहेत. अशा प्रकारे ‘नॉस्टेलेजिया‘ जपणा-या व्यक्ती फिरस्तीच्या निमित्ताने आपुलकी शोधत असतात. तर काहींना अगदी नैसर्गिक वातावरणात रहायच असतं, साधेपणा हवा असतो. अशा पर्यटकांसाठी सावंतवाडी -आंबोली रस्त्याजवळ सौ. अमृता आशिष पाडगांवकर यांच्या संकल्पनेतून साकारलेलं ‘नंदन फार्म‘ हा(क्तदृथ्र्ड्ढ च्द्यठ्ठन्र्) म्हणजे घरगुती निवास तुमचं स्वागत करतो. हिरव्यागार झाडांच्या गर्द राईतल्या दोन छोटेखाली टुमदार घरांमध्ये दोन कुटुंबांना अगर अगदी १० ते १२ व्यक्तींना आरामदायी राहता येतं.
घरांमध्ये जपली नैसर्गिकता
अमृता आणि आशिष यांनी जेव्हा पर्यटनात काही वेगळं करायचं ठरवलं तेव्हा जुन्या घरांच्या मूळ ढाच्याला धक्का लावायचा नाही, त्यातला नैसर्गिकपणा जपायचा हे मनाशी पक्क ठरविलं होतं. त्यामुळे दोन्ही घरे कौलारु, मातीची आहेत. गरज आहे तिथं गिलाव केलाय. फर्निचर, खुर्च्या, टेबल, पलंग सर्व लाकडाचेच आहेत. असा नैसर्गिक मूड कायम ठेवणा-या घराच्या आजूबाजूला नारळ, काजू, आंब्याची झाडे आहेत. तसेच या भागात पिकणा-या स्थानिक भाज्या म्हणजे मूळा, वाली, लाल भाजी, कुळीथ ह्या पिकविल्या जातात.
स्वतःची जागा आणि आदरतिथ्याची आवड असेल तर सहज शक्य
अमृताची स्वतःची जागा आणि जुनी घर असल्याने तिला अशी घरगुती निवासाची व्यवस्था करणे शक्य झाले. पण केवळ जागा असून चालत नाही. तर आलेल्या पाहुण्यांचे आदरातिथ्य करण्याची आवड पाहिजे. थोडक्यात... आलात...या...फिरा...जा... अशी मनोवृत्ती टिकाव धरणार नाही. अमृता आणि तिच्या कुटुंबियांनी पाहुण्यांसाठी विशेष पॅकेजेस तयार केली. त्यांच्याकरिता उपक्रमांची आखणी केली. साईट सिन्स बरोबरच पर्यटकांचा एक दिवस हा किचनसाठी असतो म्हणजे बाजारातून भाज्या, मासे व अन्य वस्तू आणण्यापासून पर्यटकांना सहभागी करुन घेतले जाते. नंतर भाज्या चिरणे, मासे सुटे करणे अशा कामात पाहुणे मदत करतात. त्यांच्या मदतीने अस्सल स्थानिक चव जपणारं जेवण केळीच्या पानांमध्ये वाढलं जातं. संध्याकाळच्या वेळेला जात्यावर तांदळाचं पीठ पाहुणे दळतात आणि दुस-या दिवशी सकाळी न्याहारीला त्याच पिठाचे घावने घातले जातात. अशा प्रकारच्या उपक्रमांमुळे पर्यटक हे केवळ ‘ग्राहक‘ न बनता घरातीलच एक सदस्य होतात आणि कामांना मदत होते ती वेगळीच. सुरुवातीला विदेशी पर्यटकांसाठी म्हणून तयार केलेल्या या उपक्रमांमध्ये आपल्याकडचे पर्यटकही आनंदाने सहभागी होतांना दिसतात. नंदन फार्ममध्ये गाई-वासरे आहेत. शेतीसाठी लागणा-या खताकरीता गांडुळ खताचा प्रकल्पही आहे. पर्यटक ह्या सर्व गोष्टींचा मनमुराद आनंद घेतात.
संध्याकाळच्या वेळी मनोहर परबांच्या खिल्लारी सजविलेल्या बैलगाडीतून शेताला अगर सावंतवाडीच्या मार्केटमध्ये सफर असते. सांस्कृतिक कार्यक्रमांमध्ये रांगोळी काढणे, स्थानिक जत्रा असतील तर तिथे घेऊन जाणे, नाटक दाखविणे असे कार्यक्रम असतात.
टीमवर्कनेच मिळाले यश
अमृतासोबत तिला प्रोत्साहन देणारी आई सुरेखा कळसुलकर. पती आशिष, भाऊ निनाद कळसुलकर तिथे व्यवस्थापन करणारे संतोष आणि स्वानंदी सावंत यांच्या टीमवर्कमुळेच अशा प्रकारच्या उपक्रमशील निवास-न्याहारी योजनेला पर्यटक प्रतिसाद देऊ लागलेत.
अमृता म्हणते, सुरुवातीची दोन - तीन वर्षे ही शिकण्यातच जातात. यामध्ये तुमच्या आदरातिथ्यामुळे होणारी ‘माऊथ पब्लिसिटीच‘ महत्त्वाची असते. तीच तुमच्याकडे नवे पर्यटक पाठविते. मात्र मुद्दाम जागा विकत घेऊन घर बांधणे आणि मग त्यामधून काही व्यवसाय होईल अशी आशा सध्यातरी ठेवता येणार नाही. पण स्वतःची जागा असेल आणि शेती-बागायती असेल तर त्याला पुरक ठरणारा हा व्यवसाय पैसे आणि आनंद दोन्ही मिळवून देईल.
माहितीसाठी संफ - सौ. अमृता आशिष पाडगांवकर (९४२२३७४२७७)
विशेष बातम्या *
जिल्हा परिषदेवर काँग्रेसची सत्ता
जि. प. म्हापण मतदार संघ
एकूण मतदार - १०७७१, झालेले मतदान - ७५८७
वंदना किनळेकर - काँग्रेस - ३५५७ (विजयी)
श्रद्धा ठाकूर - राष्ट्रवादी - ३४०३
मोहिनी रावले - शिवसेना - ६६०
आडेली
एकूण मतदार - १०७६९, झालेले मतदान - ७६२८
समीर शंकर नाईक - राष्ट्रवादी - २४८० (विजयी)
विलास अनंत ठाकूर - काँग्रेस - २१५२
बाबू राऊत - भाजप - ९६२
न्हानू वराडकर - मनसे - ५७६
ललितकुमार बाळकृष्ण ठाकूर - अपक्ष - १४६१
तुळस - सर्वसाधारण महिला
एकूण मतदार - १००८३, झालेले मतदान - ७१३५
योगिता परब - राष्ट्रवादी - ३३१७ (विजयी)
कुंदा प्रसाद पै - काँग्रेस - ३०१०३
रविना राऊळ - शिवसेना - ७१४
विनिता विजय परब - अपक्ष - ८२
उभादांडा -ना.मा.प्र. महिला
एकूण मतदार - ९७२०, झालेले मतदान - ६६५५
सुकन्या नरसुले - राष्ट्रवादी - २९३२ (विजयी)
सारिका काळसेकर - काँग्रेस - २३७०
रामेश्वरी गवंडे - राष्ट्रवादी - ४७१
तृप्ती साळगांवकर - शिवसेना - ८८४
रेडी - सर्वसाधारण महिला
एकूण मतदार - १०१७९, झालेले मतदान - ६९७०
निकिता नितीन परब - काँग्रेस - ३१५३ (विजयी)
शितल साळगांवकर - राष्ट्रवादी - २३८८
अर्चना हडकर - शिवसेना * १०९७
श्रद्धा धुरी - मनसे * ३३५

वेंगुर्ले पंचायत समिती राष्ट्रवादीकडे
वेंगुर्ले तालुक्यातील जिल्हा परिषदेच्या ५ मतदार संघापैकी ३ जागी राष्ट्रवादीचे उमेदवार विजयी झाले. तर २ जागी काँग्रेस उमेदवारांनी विजय मिळविला. तर पंचायत समितीच्या १० जागा पैकी ६ जागी राष्ट्रवादीचे उमेदवार विजयी झाले आहेत. ३ जागी काँग्रेसचे, १ जागी अपक्ष उमेदवार विजयी झाला आहे.
पंचायत समिती म्हापण मतदार संघ
एकूण मतदार - ५०६०, झालेले मतदान - ३८००
पुरुषोत्तम परब - काँग्रेस - १६६१ (विजयी)
अवधूत रेगे - राष्ट्रवादी - १६३७
विलास राऊळ - शिवसेना - १९२
संजय विश्राम परब - शिवसेना - १४८
मंगेश मुडये - भाजप - १२५
पंचायत समिती परुळे मतदार संघ
एकूण मतदार - ४८५८, झालेले मतदान - ३२८२
प्रणाली बंगे - राष्ट्रवादी - १७९६ (विजयी)
प्राजक्ता चिपकर - काँग्रेस - १५४१
भूमिका पवार - शिवसेना - ५२०
पंचायत समिती आडेली मतदार संघ
एकूण मतदार - ५३०७, झालेले मतदान - ४००५
स्वप्नील चमणकर - अपक्ष - १२२८ (विजयी)
समीर कुडाळकर - काँग्रेस - १००८
नितीन मांजरेकर -राष्ट्रवादी - १०५१
नंदकिशोर तळकर - शिवसेना - ३६७
प्रसाद नाईक - अपक्ष - ३५५
पंचायत समिती वायंगणी मतदार संघ
एकूण मतदार - ५४९२, झालेले मतदान - ३६२३
समाधान बांदवलकर-राष्ट्रवादी-११३२ (विजयी)
आप्पा गावडे - काँग्रेस - १०१६
नरेश बोवलेकर - शिवसेना - १०२८
कृष्णा गावडे - अपक्ष - ४४७
पंचायत समिती तुळस मतदार संघ
एकूण मतदार - ५०५३, झालेले मतदान - ३७०९
सुचिता वजराठकर - राष्ट्रवादी - १६९३ (विजयी)
मानसी तुळसकर - काँग्रेस - १५२०
अस्मिता तांबोस्कर - शिवसेना - ४९७
पंचायत समिती मातड मतदार संघ
एकूण मतदार - ५०३०, झालेले मतदान - ३४२६
सावरी गावडे - काँग्रेस - १६७७ (विजयी)
शुभदा परब - राष्ट्रवादी - १३९२
आनंदी गावडे - शिवसेना - ४३७
पंचायत समिती उभादांडा मतदार संघ
एकूण मतदार - ४८४५, झालेले मतदान - ३२६६
अभिषेक चमणकर - राष्ट्रवादी - ९७७ (विजयी)
अनंत(दादा)केळुसकर- काँग्रेस- ६८४
चितामणी(दाजी)धुरी- शिवसेना - ४९९
रमेश नार्वेकर - शिवसेना - ८६४
बाबुराव साळगांवकर - अपक्ष - २४३
पंचायत समिती आसोली मतदार संघ
एकूण मतदार - ४८७५, झालेले मतदान - ३३८९
सुनील मोरजकर - राष्ट्रवादी - १२२१ (विजयी)
आनंद उर्फ विठू गावडे -काँग्रेस - ८०८
गणेश चोपडेकर - शिवसेना - २०४
संजय दत्ताराम गावडे - भाजप - ९८२
नामदार सारंग - अपक्ष - १७५
पंचायत समिती रेडी मतदार संघ
एकूण मतदार - ५३२१, झालेले मतदान - ३६८८
चित्रा कनयाळकर - काँग्रेस - १५९० (विजयी)
शिल्पा नाईक - राष्ट्रवादी - १२९०
सुरेखा कांबळी - शिवसेना - ८०९
पंचायत समिती आरवली मतदार संघ
एकूण मतदार - ४८५८, झालेले मतदान - ३२८२
उमा मठकर - राष्ट्रवादी - १५५० (विजयी)
शिल्पा चिपकर - काँग्रेस - १२३२
अर्चना राणे - शिवसेना * ५०२

No comments:

Post a Comment